Γράφει ο Κωνσταντίνος Καλφόπουλος, εκτροφέας - εκπαιδευτής - κριτής FCI
Άγχος / Άγχος Αποχωρισμού
Το άγχος μπορεί να συντελέσει στην υπερκινητικότητα. Δεν βλέπετε πολύ άγχος στη φύση. Φόβο, ναι. Άγχος, όχι. Μόνο όταν φέρνουμε ζώα στο σπίτι μας μόνο τότε τους δημιουργούμε άγχος. Το άγχος μπορεί να προκαλέσει το κλαψούρισμα, το ουρλιαχτό, το άγχος αποχωρισμού. Για τα σκυλιά, το να ανησυχούν μήπως σας αποχωριστούν είναι φυσικό. Είναι ενστικτώδης αντίδραση το να, αγωνιούν ή να λυπούνται όταν η αγέλη διασπάται, έστω κι αν η «αγέλη» αυτή αποτελείται μόνο από σας και το σκυλί σας. Και δεν είναι φυσικό για να ένα σκυλί να μένει όλη μέρα κλειδωμένο σ΄ ένα σπίτι, ολομόναχο και χωρίς να ΄χει τίποτα να κάνει. Το σκυλί σας δεν μπορεί να διαβάσει βιβλία ούτε να λύσει σταυρόλεξα – δεν μπορεί ούτε καν να παρακολουθήσει την εκπομπή μου στην τηλεόραση. Η ενέργειά του δεν έχει πουθενά να διοχετευτεί όσο λείπετε. Καθόλου παράξενο που τόσα σκυλιά υποφέρουν από άγχος αποχωρισμού – και καταλήγουν να γίνονται υπερκινητικά όταν ο ιδιοκτήτης τους γυρίζει στο σπίτι.
Επί τη ευκαιρία, όταν γυρνάτε σπίτι και ανακαλύπτετε ότι το σκυλί σας έφαγε τα αγαπημένα σας παπούτσια, δεν είναι ότι «θύμωσε» μαζί σας επειδή φύγατε και θέλησε να σας «εκδικηθεί»! Νάτο, πάλι: εξανθρωπίζετε το σκύλο σας! Ο οποίος, στην πραγματικότητα, έφαγε τα παπούτσια σας επειδή έπρεπε να διοχετεύσει κάπου τη συσσωρευμένη του ενέργεια. Πρώτα μύρισε τα παπούτσια σας. Η μυρωδιά του ήταν οικεία, όπως εσείς. Μυρίζοντας τα παπούτσια και αντιδρώντας στη γνώριμη μυρωδιά σας, κυριεύτηκε από υπερδιέγερση. Με αποτέλεσμα να νιώθει την πιεστική ανάγκη να εκτονώσει κάπου την ενέργεια και το άγχος του. Και την πλήρωσαν τα άτυχα παπούτσια σας.
Έχω διαπιστώσει ότι οι ιδιοκτήτες σκύλων συχνά δεν αναγνωρίζουν τα συμπτώματα άγχους στα ζώα τους. Νομίζουν ότι το άγχος αποχωρισμού αρχίζει όταν φεύγουν από το σπίτι – αλλά στην πραγματικότητα αρχίζει με καταπιεσμένη ενέργεια, που συσσωρεύεται από τη στιγμή που το σκυλί τους ξυπνάει. Ένα αφεντικό ξυπνάει, πλένει τα δόντια, πίνει ένα φλιτζάνι καφέ και φτιάχνει πρωινό – και όλη αυτή την ώρα το σκυλί του τον ακολουθεί, αμίλητο, από δωμάτιο σε δωμάτιο. Το αφεντικό σκέφτεται, «Το χρυσό μου, πόσο μ΄ αγαπάει! Ακόμα κι όταν ετοιμάζομαι για τη δουλειά, θέλει να είναι κοντά μου!». Όλα αυτά είναι ανθρώπινες φαντασιώσεις, για να νιώθουμε καλά. Στην πραγματικότητα, το σκυλί δεν σας δείχνει πόσο σας αγαπάει, αλλά πόσο αγχωμένο είναι. Αν φύγετε από το σπίτι χωρίς να του προσφέρετε κάποιο τρόπο για να εκτονώσει την ενέργειά του, φυσικά και θα βασανίζεται από το άγχος κι από την αγωνία του αποχωρισμού.
Στους πελάτες μου λέω ότι το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουν κάθε πρωί, είναι να παίρνουν το σκυλί τους και να πηγαίνουν μια μεγάλη βόλτα – περπατώντας, τρέχοντας ακόμα κι ανεβασμένοι επάνω σε rollers. Η άσκηση κάνει πολύ καλό και στην ανθρώπινη υγεία. Αν αυτό είναι για σας εντελώς αδύνατο, ανεβάστε το σκυλί σε έναν ηλεκτρικό διάδρομο, όση ώρα τρώτε το πρωινό σας ή μακιγιάρεστε. Πραγματικά ξεθεώστε το. Μετά ταΐστε το. Όταν έρθει η ώρα να φύγετε από το σπίτι, το σκυλί θα είναι κουρασμένο και χορτάτο και σε κατάσταση φυσικής χαλάρωσης. Το μυαλό του θα είναι ήρεμο και υποταγμένο, και θα έχει πολύ περισσότερο νόημα γι αυτό να κάτσει ήσυχο όλη την υπόλοιπη μέρα. Θα έχετε επίσης λιγότερες πιθανότητες να σας υποδεχτεί ένα υπερκινητικό σκυλί, όταν επιστρέψετε στο σπίτι. Μια άλλη συμβουλή είναι να μην κάνετε ανατολικό ζήτημα τα έμπα και τα έβγα σας. Αν έχετε την ίδια υπερδιέγερση με το σκύλο σας, κάθε φορά που έρχεστε και φεύγετε, το μόνο που θα καταφέρετε είναι να επιτείνετε το άγχος του.
Εμμονές / Καθηλώσεις
Η καταπιεσμένη ενέργεια ενός σκύλου μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα και την καθήλωση ή εμμονή του σε κάτι. Αυτό το κάτι μπορεί να είναι οτιδήποτε – από ένα μπαλάκι του τένις μέχρι μια γάτα, αλλά δεν είναι φυσικό και δεν είναι καλό για τον σκύλο σας.
Μια καθήλωση είναι χαραμισμένη ενέργεια. Ένας σκύλος έχει ανάγκη να διοχετεύει την ενέργειά του σε κάτι, προκειμένου να είναι ισορροπημένο και ήρεμο – υποτακτικό. Ένας σκύλος που ζει με άστεγο, περπατάει όλη μέρα, και διοχετεύει εκεί την ενέργειά του. Ένας σκύλος που ζει με έναν ανάπηρο, έχει να αντιμετωπίσει την πρόκληση – σωματική και ψυχική – να κρατήσει σώο και αβλαβές το αφεντικό του, κι αυτός είναι ένας άλλος τρόπος για να εκτονώνει την ενέργειά του. Οι άνθρωποι που τρέχουν και περπατάνε, σε μόνιμη βάση, με τους σκύλους του, τα βοηθάνε να καταναλώσουν ενέργεια.
Πολλοί ιδιοκτήτες αισθάνονται πως, αν ανοίξουν την πίσω πόρτα τους σπιτιού τους, ο σκύλος τους θα ασκηθεί αρκετά κυνηγώντας μια γάτα στην αυλή – μια γάτα που στο 99% των περιπτώσεων, ο σκύλος δεν θα πιάσει ποτέ. Έτσι ο σκύλος περνάει όλη την ημέρα κοιτάζοντας το δέντρο στο οποίο έχει καταφύγει η γάτα – που δεν δίνει φράγκο για τον σκύλο (Έχετε δει ποτέ αγχωμένη γάτα;). Ο μόνος που τρελαίνεται, τελικά, είναι ο σκύλος. Όλη του η ενέργεια συγκεντρώνεται στη γάτα. Αυτός είναι ένας από τους τρόπους που οδηγούν στην καθήλωση.
Ένας άλλος τρόπος είναι να επιτρέπετε σε έναν σκύλο απλά να κάθεται και να κοιτάζει μια γάτα ή ένα πουλί ή οποιοδήποτε άλλο ζώο μέσα στο σπίτι. Επειδή ο σκύλος δεν γαβγίζει, δεν δαγκώνει και δεν γρυλίζει, ο ιδιοκτήτης πιστεύει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Αλλά αυτού του είδους η προσήλωση σε ένα πράγμα δεν είναι φυσιολογική για έναν σκύλο. Τα μάτια του σκύλου θα εστιαστούν, οι κόρες θα διασταλούν και, μερικές φορές, θα του τρέχουν και τα σάλια. Η γλώσσα του σώματος θα δείχνει υπερένταση. Εάν την ώρα της καθήλωσης ο ιδιοκτήτης δώσει στο σκύλο μια εντολή, εκείνο δεν θα ανταποκριθεί. Ούτε καν θα κουνήσει τα αυτιά του – σημάδι ότι αναγνώρισε τη φωνή του ιδιοκτήτη του. Όταν ο ιδιοκτήτης πάει το σκύλο στο πάρκο των σκύλων κι αυτό αρχίσει να τρέχει μπρος – πίσω, μπρος – πίσω, κυνηγώντας μικρότερους σκύλους, δεν πρόκειται για παιχνίδι. Πρόκειται για καθήλωση. Έστω κι αν αυτή τη φορά δεν καταλήξει σε δάγκωμα, μια τέτοια καθήλωση μπορεί να είναι σοβαρή, επειδή είναι πιθανό να κλιμακωθεί και να μπει ο σκύλος στην κόκκινη ζώνη.
Ένα άλλο είδος καθήλωσης είναι όταν ο σκύλος έχει εμμονή ή καθηλώνεται σε ένα παιχνίδι ή δραστηριότητα., έχετε δει ποτέ σκύλο να παλαβώνει κυριολεκτικά με ένα μπαλάκι του τένις μέχρι που να σας έρχεται να μαδήσετε τις τρίχες σας; Πολλά αφεντικά νομίζουν ότι μπορούν να υποκαταστήσουν τον περίπατο με παιχνίδια του τύπου «Πιάσ’ το». Αλλά δεν δουλεύει. Ναι, είναι άσκηση, αλλά όχι το είδος της βασικής δραστηριότητας που εξασφαλίζει ένας αρχηγός αγέλης στους ακολούθους του. Μου αρέσει να το συγκρίνω με το να πηγαίνεις τα παιδιά στον παιδότοπο ή να τα πηγαίνεις στο μάθημα μιας ξένης γλώσσας. Ο παιδότοπος θα τα κάνει να πηδήξουν στο ταβάνι. Αυτό είναι διέγερση. Τα μαθήματα μιας ξένης γλώσσας θα τα δουν σαν πνευματική πρόκληση. Αυτό, είναι ήρεμη υποταγή. Το να παίζεις «Πιάσ’ το» είναι διέγερση. Το να κάνεις περίπατο είναι ήρεμη υποταγή. Εάν ένας ιδιοκτήτης σκύλου παραλείπει τον περίπατο και μόνο παίζει με τον σκύλο του, ο σκύλος θα αναγκάζεται να χρησιμοποιεί το παιχνίδι σαν μοναδικό μέσο εκτόνωσης – του προσφέρεται ενώ είναι ακόμα αγχωμένο και σε υπερδιέγερση. Θα παίξει, λοιπόν, μέχρι να πέσει ξερό – και αφού έχει από ώρα ξεκάνει το αφεντικό του. Παράλληλα, θα χρειαστεί να «ανεβάσει στροφές» που δεν θα ανέβαζε ποτέ στη φύση. Όταν οι λύκοι ή τα άγρια σκυλιά κυνηγάνε, είναι πολύ οργανωμένα. Εστιασμένα, ναι. Καθηλωμένα, όχι. Το πρώτο είναι φυσική κατάσταση. Το δεύτερο δεν είναι.
Το πρόβλημα είναι ότι οι κάτοχοι σκύλων αντιμετωπίζουν την καθήλωση σαν κάτι «χαριτωμένο» ή «αστείο». Ή την περιγράφουν σαν αγάπη. «Πραγματικά τρελαίνεται για κείνον τον πλαστικό δίσκο Frisbee!». «Απλά λατρεύει εκείνη τη μπάλα». Αυτή δεν είναι υγιής αγάπη. Η καθήλωση είναι κάτι ανάλογο με τον εθισμό στους ανθρώπους, και δεν μπορεί να είναι το ίδιο επικίνδυνη. Σκεφτείτε έναν τζογαδόρο στο Λας Βέγκας, να κάθεται μπροστά στον «κουλοχέρη» και να ταΐζει όλη νύχτα με νομίσματα τον κερματοδέκτη. Αυτό είναι καθήλωση. Το κάπνισμα, το ποτό – οτιδήποτε δεν μπορείτε να ελέγξετε – είναι καθήλωση. Στην προκειμένη περίπτωση, το μπαλάκι ελέγχει τον σκύλο. Ή η γάτα ελέγχει τον σκύλο. Ή ο σκίουρος ελέγχει τον σκύλο. Ορισμένοι σκύλοι μπορούν να προσκολληθούν τόσο σε ένα αντικείμενο, που να δαγκώσουν ή να επιτεθούν σε όποιον προσπαθήσει να τους το πάρει – είτε για άνθρωπο πρόκειται είτε για άλλο σκύλο. Εάν δεν επαγρυπνείτε, πηγαίνετε γραμμή για την κόκκινη ζώνη.
Στη Σχολή μου, στο κέντρο ψυχολογίας σκύλου, όταν είναι να παίξουμε με ένα μπαλάκι, φροντίζω να είναι όλοι ήρεμοι, πριν αρχίσει το παιχνίδι. Εάν είναι να ταΐσω τους σκύλους, φροντίζω πρώτα να είναι όλα ήρεμα. Εάν είναι να δώσω αγάπη, φροντίζω πρώτα να είναι ήρεμα. Δεν δίνω ποτέ τίποτα στους σκύλους, αν το μυαλό τους δεν είναι σε φάση ηρεμίας και υποταγής. Έτσι ξανακάνω φυσιολογικό έναν σκύλο με καθήλωση. Δείχνοντας του ότι όσο βρίσκεται σ αυτή την κατάσταση, δεν πρόκειται να πάρει τίποτα. Έτσι μπορώ να κάνω πενήντα σκύλους να παίζουν με το ίδιο μπαλάκι χωρίς να τσακώνονται. Επίσης, δεν παίζουμε και δεν τρώμε ποτέ χωρίς να έχουμε κάνει προηγούμενους κάποιου είδους εντατική άσκηση – περπάτημα, τζόκινγκ, τρέξιμο, πατίνι. Η εκτόνωση είναι ζωτικής σημασίας.
Οι σκύλοι με καθήλωση δοκιμάζουν πραγματικά την υπομονή μας. Οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν οι σκύλοι τους κολλάνε σε κάποιο παιχνίδι, προσπαθούν να τα «λογικέψουν» μιλώντας τους. Κι όταν η μέθοδος δεν αποδώσει, αρχίζουν τις διαταγές: «Όχι. Άστο! Άστο! Άστο!!!». Αλλά έτσι το μόνο που καταφέρνουν είναι να διεγείρουν και να αποσταθεροποιήσουν ακόμα περισσότερο το ζώο. Εν τω μεταξύ, ο άνθρωπος έχει γίνει έξαλλος με τον σκύλο, που δεν έχει ακούσει λέξη απ όσα προσπαθεί να του πει τα τελευταία δέκα λεπτά. Και τότε αποφασίζει να αρπάξει τον σκύλο από το σβέρκο και να του αποσπάσει βίαια το αντικείμενο. Μόνο που κάνοντάς το αυτό προβάλλει τόσο ασταθή και ηττοπαθή ενέργεια, που η καθήλωση του σκύλου γίνεται απλά μεγαλύτερη.
